Plac Małachowskiego w Warszawie
Projekt: 2014
Lokalizacja: plac Małachowskiego, Warszawa
Inwestor: Miasto Stołeczne Warszawa, konkurs
Zespół: Natalia Paszkowska, Marcin Mostafa, Michał Bartnicki, Grzegorz Makarewicz, Ewa Kostecka, Katarzyna Przezwańska, Rafał Dominik, Szymon Żydek
Prezentowana przez nas koncepcja modernizacji Placu Małachowskiego w Warszawie powstała z myślą o przywróceniu jego centralnej pozycji w wymiarze symbolicznym i materialnym. O szczególnym charakterze miejsca decydują zarówno uwarunkowania urbanistyczne, jak i względy historyczne. Całościowy projekt wykorzystuje dziedzictwo symboliczne oraz potencjał ludzi i budynków znajdujących się w otoczeniu placu. Wprowadza jasny podział funkcjonalny, spójną koncepcję rozwiązań komunikacyjnych, wytycza osi widokowe oraz reguluje zasięg terenów zielonych. Obierając za punkt wyjścia zbór św. Trójcy – historyczną dominantę placu – mamy na celu na stworzenie spójnej i funkcjonalnej przestrzeni śródmiejskiej łączącej funkcje reprezentacyjne i animacyjne. Dzięki dbałości o detal, przy jednoczesnym zastosowaniu trwałych materiałów – barwiony w masie beton uszlachetniony kruszywami, drewno, granit, żeliwo – przestrzeń pozostaje łatwa w konserwacji, odporna na upływ czasu i czynniki zewnętrzne. Mała architektura (ławki, stoły, siedziska) zaplanowana została w sposób umożliwiający dowolne transformowanie przestrzeni placu z myślą o organizowaniu różnego rodzaju imprez plenerowych (kiermasze, koncerty, pokazy filmowe), w zależności od potrzeb instytucji i społeczności lokalnej. Zmodernizowany Plac Małachowskiego ma wyznaczyć nowe horyzonty w myśleniu o modernizowaniu i projektowaniu przestrzeni publicznych Warszawy oraz wykorzystaniu ich potencjału dla animacji życia społecznego miasta.
Punktem wyjścia dla opracowania koncepcji nowego Placu Małachowskiego pozostaje rozpoznanie jego przestrzeni jako istotnej nie tylko w wymiarze lokalnym, lecz przede wszystkim w kontekście całego miasta. Stanowiący element XIX wiecznego układu urbanistycznego plac usytuowany jest w sąsiedztwie przestrzeni związanych z oficjalną reprezentacją państwową i narodową (Plac Piłsudskiego, Krakowskie Przedmieście), terenów rekreacyjno-spacerowych (Ogród Saski) oraz trzech placów śródmiejskich (Plac Teatralny, Plac Dąbrowskiego, Plac Powstańców Warszawy). Plac pozostaje w ścisłym związku ze znajdującymi się w jego obrębie budynkami, które charakteryzuje szczególna wartość architektoniczna i historyczna. XIX wieczny pałac Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych to jeden z niewielu zachowany od zniszczeń wojennych budynków zlokalizowanych w ścisłym śródmieściu Warszawy. Kościół parafii św. Trójcy – przez długi czas najwyższy punkt obserwacyjny – oddziaływał na rozwój całego miasta, stanowiąc zaplecze insurekcji Kościuszkowskiej, punkt zerowy XIX wiecznej sieci triangulacyjnej, oraz odniesienie dla map Układu Warszawskiego. Mimo szczególnego charakteru miejsca, Plac Małachowskiego nie doczekał się nigdy całościowej koncepcji przestrzennej. W wyniku wieloletnich zaniechań, zmieniających się planów odbudowy i koncepcji rozwoju miasta oraz niekontrolowanego rozrostu zieleni, jego przestrzeń została stopniowo zdegradowana do roli zaplecza parkingowo-technicznego budynków zlokalizowanych w jego otoczeniu. Odwrócenie negatywnych tendencji, wprowadzenie uzasadnionego podziału funkcjonalnego i komunikacyjnego oraz podkreślenie osi widokowych, opracowanie detalu w celu uatrakcyjnienia placu w oczach jego dotychczasowych i przyszłych użytkowników stanowiły główne cele przyświecające projektantom.
Przystępując do prac projektowych zespół skupił się przede wszystkim na następujących zagadnieniach: relacji placu do zlokalizowanych przy nim budynków, racjonalnej regulacji terenów zielonych, wyznaczeniu stref funkcjonalnych, stworzeniu sieci powiązań komunikacyjnych oraz wypracowaniu infrastruktury służącej użytkownikom placu. Ostateczna forma architektoniczna dookreślona została przez idee włoskiej piazzy – przestrzeni skupiającej nie tylko najważniejsze instytucje miejskie, lecz przede wszystkim stanowiącej aktywny ośrodek życia społecznego i deliberacji. Zastosowane rozwiązania architektoniczne i formalne, takie jak rysunek i kolorystyka posadzki, rozmieszczenie i kształt mebli miejskich, podział funkcjonalny i komunikacyjny czy koncepcja oświetlenia, mają na celu uczynienie zmodernizowanego placu przestrzenią przyjazną i atrakcyjną dla różnych grup użytkowników. Wśród nich znajdują się zarówno mieszkańcy i pracownicy okolicznych budynków, turyści i publiczność instytucji kultury jak i odwiedzający przylegające tereny rekreacyjne i rozrywkowe. Prezentowany przez nas projekt przewiduje ograniczenie ruchu samochodowego na rzecz uprzywilejowania komunikacji pieszej i rowerowej, wprowadzenie jasnego podziału funkcjonalnego, podkreśleniu fasad oraz portali wejściowych historycznych budynków oraz wprowadzenie mobilnego i transformowalnego systemu ekspozycji zdarzeń artystycznych. Dodatkowym elementem przyczyniającym się do symbolicznego powiązania placu z tkanką miejską Warszawy pozostaje koncepcja realizacji artystycznej upamiętniającej XIX wieczny system triangulacyjny Warszawy. Zmodernizowany Plac Małachowskiego odpowiadać ma na rzeczywiste braki w infrastrukturze tej części Śródmieścia Warszawy. Dzięki temu zyskuje na atrakcyjności i funkcjonalności z punktu widzenia jego użytkowników, począwszy od wczesnych godzin przedpołudniowych do późnych godzin wieczornych.
Koncepcja funkcjonalna zmodernizowanego Placu Małachowskiego radykalnie zrywa z dzisiejszą logiką, zgodnie z którą jego przestrzeń definiowana jest przez ruch tranzytowy oraz funkcję parkingu samochodowego. Ograniczenie ruchu kołowego oraz przestrzeni parkingowych, dowartościowanie infrastruktury rowerowej, wprowadzenie elementów małej architektury, transformowalny system ekspozycyjny, przestrzeń dla mobilnej gastronomii – wszystkie zabiegi architektoniczne obliczone są na uczynienie przestrzeni atrakcyjną i skłaniającą użytkowników do zatrzymania się i spędzania w niej czasu, także poza godzinami funkcjonowania instytucji. Ramowy podział funkcjonalny placu dokonany został z myślą o głównych grupach użytkowników, wśród których wymienić można: publiczność instytucji kultury, użytkowników pobliskich terenów spacerowych, mieszkańców, pracowników biurowych, turystów odwiedzający Warszawę.
Podstawowym elementem decydującym o plastycznym wyrazie zmodernizowanego placu pozostaje jego nawierzchnia – graficzna i nowoczesna w formie posadzka, będąca wynikiem uważnej analizy historycznego i kolorystycznego kontekstu placu. Graficzna struktura w bezpośredni sposób nawiązuje do historycznej sieci triangulacyjnej Warszawy, która swój początek brała na środku rotundy Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego. Pięć głównych linii posadzki wskazuje na pięć głównych kierunków wytyczonych przez XIX wiecznych geodetów. Pozostałe linie posadzki wyznaczone zostały w wyniku wytyczenia linii łączących hole wejściowe historycznych budynków zlokalizowanych na placu. W wytyczony w ten sposób układ współrzędnych wpisana została kompozycja kolorystyczna obliczona na podkreślenie wyrazu architektonicznego historycznych budynków, w odniesieniu do których wytyczony został plac. Uzupełnieniem posadzki pozostaje system mebli miejskich o lokalizacji zaplanowanej zgodnie z zasadami triangulacji przestrzennej – ławki, stoły, elementy małej architektury pozostają we wzajemnych relacjach akcelerujących przepływy i interakcję pomiędzy ich użytkownikami. Elementem godnym odnotowanie pozostaje również niewielkie wybrzuszenie w centralnej części posadzki – skrywa ono elementy techniczne systemu wentylacyjnego gmachu Zachęty, stanowiąc jednocześnie pretekst do dyskretnego wprowadzenia wody w założenie placu. Jej dźwięk niweluje hałas związany z pracą urządzeń technicznych oraz działać będzie chłodząco w upalne letnie dni.
Uzupełnieniem plastycznej części placu pozostaje koncepcja realizacji w przestrzeni publicznej miasta pięciu rzeźb upamiętniających powstanie siatki triangulacyjnej Warszawy. Realizacje, wyłonione w wyniku otwartego konkursu skierowanego do społeczności artystycznej, upamiętniać będą pięć podstawowych punktów sieci w ich oryginalnych lokalizacjach (ul. Bagatela, Czyste, Powązki, Cytadela, Grochów). Realizacje artystyczne w różnych częściach miasta stonowić będą integralną i nierozerwalną część projektu. Stanowić mają one wyraz nowej drogi zmierzającej do całościowego postrzegania przestrzeni miasta i jego elementów składowych. Ogłoszenie konkursu ma za zadanie nie tylko zwiększenie widzialności placu oraz dotarcie z informacją o jego modernizacji. Będzie on wyraźnym sygnałem nowego trendu w projektowaniu przestrzeni publicznych, charakteryzującego się troską o powiązania symboliczne i architektoniczne. Plac Małachowskiego w ten sposób stanie się precedensem, materialną realizacją nowego sposobu myślenia o przestrzeni polskich miast. Artyści i architekci wychodząc poza wyznaczoną wymaganiami konkursowymi konkretną przestrzeń, myślą o niej w kontekście całości uwarunkowań historycznych i urbanistycznych miasta. Realizację artystów zapowiada plakieta przedstawiająca warszawską Syrenkę wpisaną w pięciokąt triangulacyjny, która zlokalizowana została w północno-wschodnim narożniku placu. Motyw Syrenki Triangulacyjnej pojawia się również w detalach placu, m.in. w żeliwnych odlewach studzienek kanalizacyjnych, zaślepek systemu ekspozycyjnego oraz innych detalach obecnych w przestrzeni.
Koncepcja konkursowa powstała jako wynik współpracy architektów i artystów. Interdyscyplinarny zespół odpowiedzialny był za opracowanie założeń ideowych, planów architektonicznych jak i ostateczny wyraz plastyczny zmodernizowanego placu. Ten tryb pracy w bezpośredni sposób nawiązuje do żywego i owocnego w drugiej połowie XX wieku ruchu łączącego potencjały sztuki i architektury, który w znaczący sposób wpłynął na kształt wielu budynków oraz przestrzeni publicznych drugiej fali modernizmu Warszawskiego.